Bánh xèo, một món ăn dân dã, quen thuộc của người Việt, thường được biết đến với vị giòn tan, nhân tôm thịt đậm đà và rau sống tươi mát. Nhưng ít ai biết rằng, ẩn sau vẻ ngoài bình dị ấy, bánh xèo còn mang một ý nghĩa sâu sắc hơn: một biểu tượng của quyền uy, của sự thịnh vượng trong suốt chiều dài lịch sử.
Theo nhiều nhà nghiên cứu ẩm thực và sử học, nguồn gốc của bánh xèo đã xuất hiện từ rất lâu, thậm chí có thể từ thời kỳ Champa cổ. Cụ thể, họ đã tìm thấy những dấu vết của một loại bánh tương tự được làm từ bột gạo, nghệ và nhân hải sản trong các di chỉ khảo cổ tại miền Trung Việt Nam. Điều này cho thấy sự tồn tại của một loại bánh có hình dáng và nguyên liệu tương tự bánh xèo ngày nay từ hàng trăm năm trước. Có chuyện kể lại rằng loại bánh màu vàng này nguồn gốc từ miền Trung Việt Nam, đặc biệt là trong thời kỳ Tây Sơn, khi món ăn này thậm chí còn được dùng thay cơm vào ngày 2 và 16 âm lịch hàng tháng.
Trong bộ sử biên niên chính thức của triều Nguyễn, Đại Nam Thực Lục không nhắc cụ thể “bánh xèo”, nhưng có ghi chép về các loại bánh vàng chiên, dùng trong yến tiệc cung đình, mà những món này được coi là tổ tiên của bánh xèo ngày nay.
Màu vàng – Màu của hoàng gia
Màu vàng trong ẩm thực cung đình Việt Nam thường được xem là biểu tượng của hoàng gia, quyền uy và sự sang trọng. Trong món bánh xèo, màu vàng đặc trưng thường được tạo ra từ bột nghệ hoặc đôi khi là trứng gà. Việc sử dụng màu vàng không chỉ để tạo hình thức bắt mắt mà còn mang ý nghĩa tượng trưng cho sự quý phái và đẳng cấp.
Ở miền Trung, bánh xèo được gọi là bánh khoái. Phiên bản này có sự biến tấu tinh tế từ bánh xèo bình dân, bao gồm cả kích thước, phần đế bánh, nhân bánh, nước chấm và rau ăn kèm, nhằm thể hiện sự sang trọng và tinh tế của ẩm thực hoàng cung .
Nước chấm – Ngũ hành hòa quyện
Nước mắm chấm trong ẩm thực Việt Nam thường được pha chế với năm vị cơ bản: mặn, ngọt, chua, cay và đắng. Mỗi vị này không chỉ mang đến hương vị cân bằng mà còn phản ánh thuyết ngũ hành, với mỗi vị tương ứng với một yếu tố trong ngũ hành:
- Vị mặn: Tượng trưng cho Thủy (nước) => Muối, nước mắm
- Vị ngọt: Tượng trưng cho Thổ (đất) => Đường
- Vị chua: Tượng trưng cho Mộc (gỗ) => Chanh
- Vị cay: Tượng trưng cho Hỏa (lửa) => Ớt
- Vị đắng: Tượng trưng cho Kim (kim loại) => Tỏi, gừng, củ cải
Việc pha chế nước mắm chấm với sự kết hợp hài hòa của năm vị này không chỉ nhằm tạo ra hương vị cân bằng mà còn thể hiện sự tôn trọng đối với triết lý ngũ hành trong văn hóa ẩm thực Việt Nam.
Cả bánh xèo và nước mắm chấm đều không chỉ là món ăn dân dã mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa sâu sắc. Màu vàng của bánh xèo là biểu tượng của quyền uy và sự sang trọng, trong khi nước mắm chấm thể hiện triết lý ngũ hành với sự hòa quyện của năm vị cơ bản. Những yếu tố này cho thấy sự tinh tế và sâu sắc trong ẩm thực Việt Nam, phản ánh mối liên hệ chặt chẽ giữa ẩm thực và văn hóa truyền thống, cân bằng âm dương.
Bánh Xèo Gò Công
Không chỉ là một món ăn dân dã, bánh xèo Gò Công còn là biểu tượng của sự tinh tế và sung túc trong văn hóa ẩm thực miền Tây. Chiếc bánh vàng rộm, đầy ắp tôm thịt, không chỉ hiện diện trong bữa cơm gia đình mà còn góp mặt trong các dịp lễ, cúng giỗ, tiệc tùng, thể hiện sự giàu có và phong cách thưởng thức độc đáo của người dân nơi đây.
Bánh xèo không phải là lễ vật cúng phổ biến trong các dịp lễ chính thức, nhưng ở miền Tây, nhiều gia đình làm bánh xèo vào ngày Tết Đoan Ngọ (mùng 5/5 Âm lịch) như một nét văn hóa ẩm thực dân gian, thể hiện sự sum vầy, đoàn tụ. Đây là một món ăn truyền thống, tượng trưng cho sự đoàn kết gia đình và được làm để cúng ông bà, tổ tiên trong ngày sum họp này.
Bình luận