Về cơ bản, “tè le” có nghĩa là lan tràn, vương vãi, không còn ở trong khuôn khổ, giới hạn ban đầu; ở trong tình trạng lộn xộn, hỗn loạn, hoặc bị phơi bày ra một cách rộng khắp.

Để hiểu rõ hơn, chúng ta có thể xem xét các sắc thái nghĩa của nó qua các ví dụ cụ thể:

1. Chỉ sự vương vãi, lộn xộn, tan nát (Nghĩa phổ biến nhất)

Đây là nét nghĩa gốc, dùng để mô tả một vật gì đó bị bể, đổ, hoặc một không gian không còn ngăn nắp.

• Ví dụ:
  • “Nó làm rớt cái chén, bể tè le hột me hết rồi.” (Ý là: vỡ tan thành từng mảnh nhỏ, vương vãi khắp nơi).
  • “Mực trong cây viết chảy ra tè le trong cặp.” (Ý là: mực chảy loang lổ, làm bẩn khắp nơi bên trong cặp).
  • “Nhà cửa bày hầy tè le, không ai dọn dẹp.” (Ý là: nhà cửa bừa bộn, đồ đạc lộn xộn khắp nơi).

2. Chỉ một tình huống bị hư hỏng, thất bại hoàn toàn

“Tè le” được dùng để nhấn mạnh sự thất bại, hư bột hư đường, không thể cứu vãn được nữa.

• Ví dụ:
  • “Cứ tưởng kế hoạch ngon ăn, ai dè giờ tè le hết rồi.” (Ý là: kế hoạch đã thất bại hoàn toàn).
  • “Nó sửa cái máy tính sao mà giờ hư tè le luôn.” (Ý là: hư hỏng nặng hơn, không còn hoạt động được nữa).

3. Chỉ một hành động hoặc trạng thái diễn ra đồng loạt, rộng khắp

Nó mô tả một phản ứng tập thể không thể kìm lại được, hoặc một thông tin bị lan truyền rộng rãi.

• Ví dụ:
  • “Thằng đó nó kể chuyện mắc cười quá, cả đám cười tè le.” (Ý là: mọi người cùng phá lên cười một cách tự nhiên, không nhịn được).
  • “Chuyện bí mật mà nó đi kể tè le cho cả xóm biết.” (Ý là: kể cho tất cả mọi người, không giấu giếm ai, làm cho câu chuyện bị phơi bày ra khắp nơi).

4. Chỉ sự sai trái, không đúng đắn

Trong một số trường hợp, “tè le” còn có nghĩa là sai bét, không đúng một chút nào.

• Ví dụ:
  • “Mày làm bài toán trật lất tè le hết rồi!” (Ý là: sai hoàn toàn, không có chỗ nào đúng).

Tóm lại, “tè le” là một trạng từ đa năng, dùng để thêm sắc thái biểu cảm vào câu nói. Nó biến một sự việc bình thường (như “bể”, “hư”, “cười”) trở nên sống động và mạnh mẽ hơn rất nhiều, vẽ ra một hình ảnh về sự mất kiểm soát, sự lan tràn không giới hạn. Đây là một trong những từ ngữ thể hiện rõ nhất sự mộc mạc, thực tế và giàu hình ảnh trong cách nói của người dân phương Nam.