VỊ GIÁM-MỤC VIỆT-NAM ĐẦU TIÊN LÀ NGƯỜI GÒ-CÔNG : ĐỨC CHA GIOAN BAOTIXITA NGUYỄN-BÁ-TÒNG
Các thanh thiếu niên học-sinh trường trung-học Nguyễn-bá-Tòng và phụ-huynh các em có biết chăng trường các em đến học mỗi ngày ở bên Nhà thờ Chợ Đũi, mang danh một người con của tỉnh Gò-Công đã làm rạng-rỡ cho quê-hương xứ-sở ?
Quả thật vậy, Đức Giám-mục Nguyễn-bá-Tòng là người đồng hương của bà Từ-Dũ Hoàng Thái-hậu. Ngài sanh năm 1868 tại Gò-Công
Xuất thân từ một gia-đình công-giáo, từ thuở nhỏ ngài đã tỏ ra rất thông minh, học hành tấn phát lạ kỳ. Nhưng thay vì dùng tài học của mình để bước lên thang danh-lợi, ngài lại hiến thân mình làm một anh chài lưới như ngư-phủ Vàm-láng, nhưng là một thợ chài lưới linh hồn (Pêcheur d’âmes) như thánh Phêrô, đại môn đồ của chúa Giêsu. Thánh Phêrô xưa là một người đánh cá, khi gặp chúa Giêsu kêu gọi liền từ bỏ hết theo thầy, đứng đầu 12 môn-đệ đi khắp xứ Galilée để truyền giáo, lập nên Giáo-hội Thiên- chúa-giáo với nền tảng vững-vàng bất-diệt. Cũng như
Thánh cả Phêrô, Gioan Nguyễn-bá-Tòng đã nghe tiếng gọi thiêng-liêng của Chúa Giêsu, từ bỏ hết để theo thầy chài lưới cứu vớt linh-hồn. Được các Cha, Thầy hiểu rõ tâm nguyện mình nâng đỡ, và khi có một vốn văn-hóa đủ để học La-tinh ngữ, hiểu các sách triết, tâm-linh và thần-học, Gioan lên Sài-gòn vào học tại Tiểu-chủng-viện (Petit Séminaire) là lò đào luyện các tu-sĩ truyền-giáo Việt-Nam, từ thầy giảng đến linh-mục.
Mười mấy năm chuyên cần học tập và tu thân ép xác, Nguyễn bá Tòng được phong Linh-mục ngày 10-9-1896, năm ngài 28 tuổi. Có tiếng là học lực cao thâm, thông sành tâm-lý và có tài tháo vác, ngài được Đức Giám-mục đương thời chọn làm thư-ký Tòa Giám-mục, Ngài đảm nhận công việc này trên 20 năm trong sự thỏa-mãn của mọi người. Trên 48 tuổi Linh-mục Nguyễn-bá-Tòng mới từ-giã Tòa Giám-mục đi làm Cha-sở cai quản các họ (xứ) đạo. Họ đạo trước tiên được đón tiếp ngài là Bà-rịa. Kế đó ngài được thuyên-chuyển về chăn dắt một trong những họ đạo lớn và giàu thịnh ở Sài-gòn, là họ Tân-định.
Trong thời-gian làm cha-sở họ Tân-định, cha Tòng đã giúp ích họ này rất nhiều. Họ càng ngày càng thịnh, một ngôi nhà thờ mới được cất lên, rộng-rãi xinh đẹp hơn, tháp nhà thờ cao hơn 50 thước thi đua với nhà thờ Chánh-tòa Sài-gòn. Đáng chú ý nhất là công việc tông-đồ : người theo đạo mới ở Tân-định rất nhiều vì những công-tác xã-hội của người công giáo và đức độ của cha-sở cảm-hóa nhiều người. Trường học mở rộng thêm nhiều lớp. Nhà in Tân-Định hoạt động, tạp-chí « Nam-Kỳ địa-phận » khởi sắc, những công việc từ thiện của họ Tân-định chiếm một địa-vị ưu thắng trong công việc tông đồ của các họ đạo.
Điểm đặc biệt của cha-sở Nguyễn-Bá-Tòng là không những chỉ lo làm lễ, lên tòa giảng mỗi sáng chúa nhựt, ngồi tòa, rửa tội, làm phép hôn-phối, phép xức dầu và phép xác, mà đến họ nào, cha Tòng cũng lo mở mang việc học cho trẻ nghèo và mồ côi, cứu giúp người nghèo, băng bó những vết thương đau của xã-hội. Không chỉ giảng Phúc-âm mỗi sáng chúa nhựt mà lôi kéo được người ngoài theo đạo. Cha Tòng đã làm việc tông-đồ bằng cách đến gần, chia sẻ với những kẻ khổ đau, gõ cửa lòng người ngoại đạo bằng những công- tác xã-hội chứng tỏ tình-yêu và tương-trợ dân-tộc, không phân biệt giai-cấp và tôn-giáo. Việc lấy tên ngài làm bảng hiệu một Trung-học-đường lớn ở Sài-gòn, có dụng ý biểu dương công đức của nhà tu hành Nguyễn-Bá-Tòng, đi đến đâu cũng lo việc học của trẻ em nghèo trước nhứt.
Công-đức của Linh-mục Nguyễn-bá-Tòng vang dội về đến Vatican. Đức Thánh-cha ở La-mã lưu ý. Ngày 20 tháng
10 năm 1932, cha-sở họ Tân-Định Nguyễn-bá-Tòng được Tòa-thánh chỉ định vào Giám-mục đoàn. Ngài là vị linh-mục Việt-Nam đầu tiên được nâng lên chức-vị cao trọng này. Tuy đã được cất nhắc lên hàng Giám-mục ngày 20-10-1932, nhưng phải mấy tháng sau vị tân Giám-mục mới có dịp qua La-mã, để được đức Giáo-hoàng Pie XI làm lễ tấn phong trọng-thể tại đền thờ Thánh Phêrô tại La-mã ngày 11 tháng 6 năm 1933, cùng một lúc với 4 vị tân-giám-mục chọn lựa trong hàng linh-mục đại-đức ở 4 xứ Á-đông.
Sau lễ tấn phong ở La-mã, đức Giám-mục Nguyễn-Bá- Tòng đáp tàu Amboise từ Marseille về nước ngày 13-9- 1933. Sau đó ngài từ giã con chiên ra Phát-diệm phụ-tá cho Giám-mục Marcou. Hồi ấy ở Sài-gòn chưa có chức giám- mục Việt Nam. Đáng lẽ ngài là vị giám-mục Việt-Nam thứ nhứt tại Sài-gòn mới phải. Nhưng vì lý do chánh-trị thực- dân còn làm chúa tể Đông-dương, nên vị giám-mục địa- phận Sài-gòn cũng phải là người Pháp mới yên lòng thực dân. Đức Thánh-cha ở La-mã không bao giờ nghĩ đến sắc dân trong cấp bực Hội-Thánh, nhưng trong việc điều-hòa quyền lợi giáo-hội khắp thế-giới cũng phải kể đến những yếu-tố chánh-trị. Đức Thánh-cha cũng phải đi từ từ để tránh xung đột với thực-dân. Phải đợi đến ngày 20-10-1935 có khuyết-tịch, đức Giám-mục Nguyễn-Bá-Tòng mới thay thế Đức Giám-mục Marcou cai-quản trọn giáo-khu Phát-diệm.
Trong năm năm ngài cầm quyền giám-mục, 2 giáo-dân khu Phát-diệm được hưởng nhiều công đức của người con xứ Gò-công. Đô đốc Decoux, ngày 3-12-1940, thay mặt chánh-phủ Pháp đến tặng ngài Bắc-đẩu-bội-tinh ! Bội-tinh của thực dân đối với vị Giám-mục Gò-công không có nghĩa- lý gì, vì ngài đã nhận được phần thưởng quí-giá hơn nhiều là lòng tri-ân của giáo-dân Phát-Diệm và lòng nhớ thương của đồng bào ở Sài-gòn.
Năm 1944, Đức Giám-mục Nguyễn-Bá-Tòng đã 76 tuổi. Ngài mệt mỏi lắm rồi, vì tuổi già, mà cũng vì theo gương chúa Giêsu, ngài đã gánh lên vai trọng-lượng vô định những thống-khổ của nhơn dân trong cuộc đệ-nhị thế chiến.
Sau 50 năm lao-lực lo việc Tông-đồ, chức càng cao, gánh càng nặng, Giám-mục Nguyễn-Bá-Tòng xin với đức Thánh-cha được lui về dưỡng lão.
Ngài về Bùi-chu. Trong 5 năm ăn chay cầu nguyện, cho thế-gian biết Chúa, cho đồng bào Việt-Nam không phân tôn-giáo được Chúa xót thương ngưng cơn thịnh-nộ, mọi người biết thương yêu đoàn kết lẫn nhau sớm trở về dưới chân chúa.
Thế chiến chấm dứt ! Nhưng đối với nhơn dân Việt-Nam một chiến-tranh khác đau lòng hơn tiếp nối liền.
Ngài về với Chúa vào tháng 7 năm 1949, ôm theo một mối thương đau cho dân-tộc đang quay cuồng trong khói lửa và sắc máu.
Vị Giám-mục Việt-Nam đầu-tiên người Gò-công, từ Tân- định ra Phát-diệm rồi sống những ngày sau cùng ở Bùi-chu, có đau đớn hay không khi nhìn xuống đường ranh Bến-hải.
Di ảnh cố Giám-mục Gioan Baotixita Nguyễn-bá-Tòng.
Bình luận